At ve tavşan haricindeki monogastrik hayvanlar (kanatlı hayvanlar dahil) kobalt kullanarak B12 vitamini sentezleyebilme yeteneğine sahip olmadıklarından bu türlerin beslenmesinde dışarıdan kobalt takviyesine gerek bulunmamaktadır. Bunun yerine bu türlerde B12 vitamini ihtiyaçları tamamen dışarıdan karşılanmak zorundadır. Bu sebeple kobalt kullanımı kanatlı rasyonlarından tamamen çıkarılmıştır.

FEEDAP PANEL sonucuna göre ruminantlar, atlar ve tavşanlarda potansiyel kobalt takviyesi devam ettirilmelidir. Buna ilişkin olarak, yem maddelerinde toplam miktarı 0,5 mg Co/kg KM konsantrasyonu göz önünde bulundurularak 0,3 mg Co/kg KM miktarını geçmeyecek ve toplamda 1 mg Co/kg toplam yem miktarında kobalt takviyesi, balıklarda ise balık unu içerisinde yüksek miktarda bulunan Co miktarları göz önünde bulundurularak 2 mg/kg toplam yem miktarını geçmeyecek şekilde Co takviyesi yapmak uygun görülmektedir.

(EFSA Journal. Scientific Opinion on the use of cobalt compounds as additives in animal nutrition. EFSA Panel on Additives and Products or Substances used in Animal Feed (FEEDAP). 2009;7(12):1383, 16-17.)

Kanatlı hayvanlarda, maksimum sağlık ve yüksek performans için besin değerleriaçısından yeterli ve dengeli rasyonlarla beslenme önemlidir.

Hayvan beslemede ulaşılmak istenen başarı; hayvanın sağlığı, beslemeuygulamaları, hayvanın ihtiyaçlarının karşılanması ve yem kaynaklarının yeterlişekilde verilmesi ile sağlanır. Bu ihtiyaçlar uygun şekilde karşılanamaz isebüyüme, üreme, üretim yeterli bir şekilde olamaz. Bilindiği gibi, gerekli besinmaddeleri verilirken, birbiriyle olan ilişkileri dikkate alınarak, uygunmiktarlarda verilir. Bu besin maddeleri içerisinde, yem katkı maddelerigrubunda bulunan vitamin ve mineraller de yer almaktadır.

Vitaminler, hayati fonksiyonlar için gerekli olan ancak hayvan vücudundasentezlenemeyen bileşiklerdir. Eksiklikleri durumunda hayati fonksiyonlardaaksamalar, bozulmalar şekillenir ve buna bağlı olarak hayvanlarda bir takımsemptomlar görülür. Vitaminlerin tamamı (C vitamini hariç) esansiyeldir, bunedenle hayvana dışarıdan verilmeleri gereklidir. Hayvanların vitamin ihtiyaçlarıgünlük olarak değil, yemin 1 kg' ında mg veya IU (International Unite) şeklindeifade edilir ve yeme katılırlar.

Vitaminler yağda ve suda çözünebilirliklerine göre iki gruba ayrılırlar:

a)Yağda eriyen vitaminler: A, D, E, K

b)Suda eriyen vitaminler: Tiamin (B1), Riboflavin (B2), Piridoksin (B6), Niasin,Pantotenik asit, Kolin, Folik asit, Biyotin, Siyanokobalamin (B12) ve Cvitamini.

Yağdaeriyen vitaminler, yağlarla beraber safra tuzlarıyla oluşturdukları misellerhalinde emilirler. Yağların emilebilirliklerini arttıran koşullar, yağda eriyenvitaminlerin emilebilirliklerini de arttırır. Suda eriyen vitaminlerin iseyağlarla veya bunların emilebilirlikleriyle bir ilişkisi yoktur. Yağda eriyenvitaminler, idrar-ürik asit ile hiç bir zaman dışarı atılmaz ve vücuttadepolanırlar. Suda eriyenler ise, vücutta depolanmazlar ve böbreklerden elimineedilerek idrarla dışarı atılırlar. Bu nedenle, günlük olarak alınmalarıgerekir. Vitamin B12 bunlar arasında istisna teşkil eden bir vitamin olup,vücutta depolanan tek B grubu vitaminidir. Vitaminlerin çoğu bitkilertarafından sentezlenebilir. Vitamin sentezi yapabilen diğer bir canlı grubu damikroorganizmalardır. Bunlar suda eriyen vitaminlerin tümünü, provitamin A(β-karoten) ve vitamin K2 (menaquinon)' yı sentezleyebilirler. Vitamin B12 isene bitkiler, ne de hayvanlar tarafından sentezlenemez. Sadece belirlimikroorganizmalar tarafından sentezlenebilir. (Kutlu,H.R., Kanatlı HayvanBesleme, 2015, s.41)

Kanatlı hayvanların vitamin eksikliğine karşı oldukça duyarlı olmalarının çeşitlinedenleri bulunmaktadır:

• Kanatlılar,yoğun metabolik reaksiyonlarda vitaminlere ihtiyaç duyarlar.

• Kanatlıhayvanların sindirim sisteminde bulunan mikroorganizmalar vitaminleri çok az sentezlerya da hiç sentezleyemezler.

• Yoğunentansif üretim koşullarının sebep olduğu stres faktörleri ile mücadeledevitaminlerin etkin olduğu görülmüştür.

Vitamin eksikliklerinde oluşabilecek bazı semptomlar aşağıdaki gibidir:

Kanatlıların gereksinimduyduğu diğer bir madde grubu da mineral maddelerdir. C, H, O, N, ve S gibivücudun yapısını oluşturan, organik bileşiklerin yapısına giren temelelementler oldukları halde, normal yaşamsal fonksiyon için 13 esansiyelelemente daha gereksinim vardır. Bu elementler genellikle "makroelementler" ve "iz elementler” olmak üzere iki gruba ayrılırlar.Bunlardan vücutta daha çok bulunan, dolayısıyla hayvanların daha fazlagereksinim duydukları (1 kg canlı ağırlık için 50 mg veya daha fazla)mineraller makro element, vücutta az miktarda fakat mutlaka bulunması gerekliolan mineraller de iz elementler veya iz mineraller olarak adlandırılır.(Kutlu,H.R., Kanatlı Hayvan Besleme, 2015, s.51)

Elementlergereksinimlerine göre şu şekilde sınıflandırılırlar;

1)Makro elementler:

1. a) Yapısal elementler:Kalsiyum (Ca), Fosfor (P),

2. b) Hemostatik elementler:Sodyum (Na), Potasyum (K), Magnezyum (Mg) ve Klor (Cl)

2)Mikro elementler:

Bakır (Cu), Demir (Fe),İyot (I), Manganez (Mn), Selenyum (Se), Flor (F) ve Çinko (Zn)'dur.

Bu elementlerin dışında, tam veya yarısaflaştırılmış bazı deneme rasyonlarının da, silisyum (Si), vanadium (V), kalay(Sn), nikel (Ni), molibden (Mo), kobalt (Co) ve krom(Cr) gibi mikro elementleryönünden tamamlanması gerekebilir.

Kanatlı hayvanlar yukarıda sıralanan buesansiyel elementlere genelde günlük olarak düşük düzeylerde gereksinimduyarlar. O nedenle, bunlardan bir kısmının aşırı düzeyde alınması halindetoksik etkiler ortaya çıkmaktadır. Öte yandan, bunlardan bir veya bir kısmının gereksinimaltında alınması, o mineral veya minerallerin eksikliği ile karakterize edilenbir dizi olumsuz etkilere neden olmaktadır. Mineral maddeler yemlere çoğu zamaninorganik formlar halinde katıldığı gibi, bazen de organik formlarda dakatılabilirler. Bu elementler bağırsaklardan emilerek vücuda kazandırılırlar.Bunun yanında mineraller bilinen anlamda bir metabolizmaya uğramazlar, bazıprotein veya enzim moleküllerinin yapısına iştirak ederler. (Kutlu,H.R.,Kanatlı Hayvan Besleme, 2015, s.51)

Kanatlılarınbeslenmesinde büyük öneme sahip olan inorganik elementlerin organizmadakifonksiyonları aşağıdaki gibi özetlenebilir;

• İskeletve yumurta kabuğunun yapısını oluştururlar (Ca, P, Mg, Mn).

• Na,K, Cl, PO4, CO3, homeostatis ve asit-baz dengesi, optimum pH ve osmotikbasıncın sağlanmasında rol oynarlar. Rasyonda katyon-anyon dengesinin (meqağırlık olarak, Na+K-Cl) sağlanması bu minerallere bağlıdır.

• Diğerelementler ise, ya enzim ve hormonların yapısına girerek, ya da enzimaktivatörü olarak görev yaparlar.

Hayvanların yemkarmalarına karıştırılacak mineral madde miktarları ile ilgili standartlar esasalınarak bu işlem gerçekleştirilmektedir. Tavuğun ırkı, cinsiyeti, yaşı, verimdüzeyi ve verim yönü gibi faktörler rasyona katılacak mineral madde miktarıüzerinde etkilidir.

Aşağıdabazı mineraller ve eksikliklerinde ortaya çıkan semptomlar bulunmaktadır: